De kranten staan vol met alarmerende berichten over de mentale gezondheid van jongeren. Hebben zij daadwerkelijk meer problemen dan vroeger? Volgens hoogleraar Levi van Dam is dat niet het geval; jongeren zijn tegenwoordig beter in staat hun gevoelens en emoties te verwoorden. In zijn oratie roept hij op tot een nieuwe benadering van de mentale problemen van jongeren.
Op 8 november sprak Levi van Dam zijn oratie Eindeloze Identiteiten uit, in de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam. Daarmee aanvaardde hij zijn ambt als bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien aan de Universiteit van Amsterdam, deze leerstoel is ingesteld door Levvel.
Meer problemen of betere communicatie?
Levi stelt dat de stijgende vraag naar jeugdhulp niet zozeer betekent dat jongeren meer mentale problemen hebben. Volgens hem is deze generatie simpelweg beter in staat om te verwoorden hoe moeilijk het leven soms kan zijn. Dit is een positieve ontwikkeling, maar het heeft ook geleid tot tegenstrijdigheid. De hoogleraar wijst op de zogenoemde ‘prevalentie-inflatie hypothese’. Deze hypothese gaat er vanuit dat de toegenomen bewustwording van mentale problemen leidt tot overinterpretatie en daarmee een toename in het rapporteren van mentale problemen. Epidemiologische studies ondersteunen dit: de prevalentie van psychische klachten onder jongeren is in de afgelopen 30 jaar nauwelijks veranderd.
Je identiteit vinden in een hybride wereld
Wat is er dan wel veranderd? De grootste ontwikkelopgave van iedere jongere is het ontwikkelen van hun identiteit. Dat gaat gepaard met allerlei onzekerheden, over uiterlijk, studiekeuze, carrière, relaties, seksualiteit en politieke opvattingen. Het is een periode van constante verwarring en experimenteren.
Het verkennen van die opties is in deze hybride samenleving totaal anders dan vroeger. Naast je offline identiteit, heb je nu ook een online identiteit. Beiden kennen oneindig veel mogelijkheden; je kunt worden wie je wil zijn. De druk en de mogelijkheden om je ‘ware ik’ te onthullen is dan ook enorm. En dat kan beangstigend zijn, want je kunt niet weglopen van je identiteit. Mentale problemen kunnen in die zoektocht houvast bieden. Ze nodigen uit om naar jezelf te kijken, te ontdekken wie je echt bent en waar je persoonlijke veerkracht zit.
Therapie is niet altijd het antwoord
De druk op de jeugdhulp blijft toenemen, maar meer behandelingen zijn geen oplossing voor de toenemende vraag. De kosten voor jeugdzorg stijgen, de wachtlijsten groeien en de effectiviteit van bestaande behandelingen blijven achter. Onderzoek wijst uit dat de resultaten van jeugdzorginterventies in de afgelopen 50 jaar nauwelijks zijn verbeterd.
De zogenoemde 'behandel-prevalentie paradox' speelt hierbij een rol: meer behandelingen leiden niet tot minder psychische problemen, maar zorgen juist voor een toename in de vraag naar hulp. Toch vraagt de huidige situatie wel om actie. Want de meeste psychische stoornissen ontwikkelen zich tijdens de puberteit, met een piek rond het 15e levensjaar. Dit benadrukt de urgentie om anders naar de aanpak van mentale problemen te kijken. Hoe kunnen we kinderen en jongeren daadwerkelijk veerkrachtiger maken?
Zelfzorg en verbinding
Levi pleit voor een bredere kijk op de ondersteuning van jongeren met psychische klachten. In plaats van onmiddellijk naar de psycholoog te wijzen, moeten we de nadruk leggen op drie aspecten van zelfzorg en verbinding:
- Goed contact met jezelf: jongeren moeten leren hun eigen gevoelens en emoties te herkennen en te begrijpen.
- Goed contact met de mensen om je heen: relaties met vrienden, familie en leeftijdsgenoten zijn cruciaal voor het ontwikkelen van weerbaarheid.
- Wat ons verbindt: het belang van gemeenschapsgevoel. Bijvoorbeeld een moment op de dansvloer van een groot festival, waarbij het gevoel ontstaat je er niet alleen voor staat.
Rol van de samenleving
Levi roept in zijn oratie niet alleen opvoeders en jeugdzorgprofessionals op om hun benadering van mentale gezondheid te heroverwegen, maar ook de samenleving als geheel. Het is tijd om jongeren serieus te nemen, hun verhalen te horen en hen te ondersteunen in hun zoektocht naar wie zij willen zijn.
"Er wordt veel verwacht van therapie en aandacht op scholen, maar er moeten ook oplossingen zijn voor in de vrije tijd," vertelt Levi. "Kunnen we niet iets ontwikkelen waarbij jongeren intrinsiek gemotiveerd zijn om te werken aan zichzelf?" Daarom lanceert Levi in 2025 BeDo (Being en Doing): een initiatief dat jongeren ondersteunt bij hun mentale ontwikkeling, met een maandelijks event: de Mentale Wasstraat. "Net als een fysieke sportschool, maar dan een mentale sportschool. Waar jongeren in hun eigen tijd kunnen werken aan hun mentale struggles." Dat kan door middel van ademhalingsoefeningen, klankschalen en een ijsbad.
Toekomstvisie
Naast deze preventieve aanpak, ligt de toekomst volgens Levi in het ontwikkelen van nieuwe vormen van therapie om jezelf en je eigen geest beter te leren kennen. Hij voorziet een rol voor altered states: hierbij stel je jezelf open voor een veranderde mentale toestand, bijvoorbeeld door het gebruik van psychedelica zoals MDMA. Levi en een team professionals zijn momenteel bezig met de eerste studie wereldwijd naar MDMA geassisteerde therapie voor jongeren met zeer complexe traumaklachten. Ze zitten in de laatste fase van het aanvragen van toestemming van de medisch ethische commissie. Ook verwacht hij dat digitale tools een steeds prominentere plek zullen innemen in de begeleiding van jongeren.
Levi hoopt met deze bijzondere leerstoel, samen met professionals en ervaringsdeskundigen, de kloof tussen de grote vraag en het beperkte aanbod te doorbreken en dat kinderen en jongeren veerkrachtig kunnen opgroeien.
Terugkijken en teruglezen
Bekijk de oratie van Levi van Dam
Of lees de oratie terug in onderstaand document:
Levi is initiatiefnemer van JIM (Jouw Ingebrachte mentor), Garage2020, MakeMDMAMedicine, Feelee & Mentale Wasstraat.
Foto's: Kirsten van Santen